Wat is bossa nova?
Bossa nova is een muziekstijl die eind jaren vijftig in Brazilië ontstond, vooral in Rio de Janeiro. Het is een mix van samba en jazz, met een rustige, melodieuze en ritmische stijl. Kenmerkend zijn de zachte gitaarakkoorden, subtiele percussie en zwoele zang. Bekende artiesten zijn João Gilberto, Antônio Carlos Jobim en Vinícius de Moraes. Het bekendste nummer is waarschijnlijk “The Girl from Ipanema”. Het klinkt ontspannen, zomers en zwoel.
Ontstaan van de term “bossa nova”
Al sinds de jaren 1940 gebruikten Braziliaanse muzikanten de term “bossa”. Volgens het woordenboek verwijst dit naar een nieuwe manier om iets te doen, een nieuwe aanpak. Eind jaren 50 werd het bijvoeglijk naamwoord “nova” aan de term “bossa” toegevoegd. Deze combinatie, “bossa nova”, werd gebruikt om de populaire stadsmuziek aan te duiden die door jongeren uit de middenklasse van Rio de Janeiro werd gemaakt.
Kenmerken van bossa nova
Het nieuwe aan bossa nova was dat de traditionele samba van zijn opzwepende karakter werd ontdaan door samba te combineren met invloeden uit de cool jazz, een muziekstijl uit de Verenigde Staten. Het resultaat was een meer ingetogen en melodieuze stijl. Pioniers zoals Carlos Lyra, Roberto Menescal en Ronaldo Bôscoli speelden hierin een sleutelrol. Ze introduceerden onder andere het zachte gitaargeluid van Barney Kessel, wat bijdroeg aan de unieke sound van de bossa nova.
Bossa nova wordt meestal genoteerd in een tweekwartsmaat of alla breve maat met een rustigere begeleiding dan de samba. Harmonisch gezien is bossa nova juist complexer. Terwijl samba vooral volksmuziek is, vertoont bossa nova harmonische overeenkomsten met jazzmuziek, waarin vaak sophisticated akkoordprogressies worden gebruikt.
Karakteristieke instrumenten zijn de akoestische gitaar, de piano, de bas, het drumstel, de saxofoon en zang. Samen creëren ze de soepele, intieme sfeer die bossa nova zo herkenbaar en tijdloos maakt.
Oorsprong van het zwoele karakter van bossa nova
Op de DVD “Coisa Mais Linda – História e Casos da Bossa Nova” geeft Roberto Menescal een interessante verklaring voor het softe karakter van de bossa nova:
Ik dacht erover na en na jaren ontdekte ik dat het kwam door de appartementen in Copacabana. Die flats hadden zo’n 20 appartementen per etage en wandjes van slechts 5 centimeter dik. Wij werkten overdag en kwamen ’s avonds rond 10 uur bij één van ons thuis samen om muziek te maken. Dan klopten de onderburen op de muren en riepen: ‘Hallo! Dat lawaai, ik wil slapen!’. Zo gingen we steeds zachter spelen en raakten eraan gewend om met fluisterstem te zingen.
Invloed op optredens
Tot op heden is dit zachte karakter terug te zien in bossa nova-optredens. Zo speelt João Gilberto tijdens zijn shows heel zachtjes, maar weet hij toch de aandacht van het publiek vast te houden. Nara Leão:
Als iemand tijdens je optreden praat, probeer dan niet luider te spelen zodat de anderen je kunnen horen. Ga echter nog zachter spelen, zodat men samen met jou zachter wordt en iedereen in een relaxte sfeer komt.
Deze anekdotes illustreren hoe de omgeving en sociale context van de muzikanten hebben bijgedragen aan de unieke stijl en sfeer.
Verdere groei van bossa nova
Langzamerhand groeide de bossa nova-beweging, tot deze uiteindelijk de Braziliaanse muziekscene begon te domineren. Dit gebeurde met de komst van invloedrijke muzikanten zoals pianist Antônio Carlos Jobim, componist en dichter Vinícius de Moraes, gitaristen João Gilberto, Baden Powell en Luiz Bonfá, en zangeres Elizeth Cardoso.
Begin van de revolutie
Het album “Chega de saudade (No more blues)” van João Gilberto uit 1959 markeerde het begin van de bossa nova revolutie in Brazilië. De plaat werd een enorme hit en muzikanten in andere landen namen er notitie van.
Internationale doorbraak
In 1962 werd bossa nova geïntroduceerd in de Verenigde Staten met een concert in New York’s Carnegie Hall. Braziliaanse grootheden als Gilberto, Jobim en Bonfá traden daar op samen met de Amerikaanse saxofonist Stan Getz en gitarist Charlie Byrd. Het wereldwijde succes van de hit “The Girl from Ipanema”, gezongen door Astrud Gilberto en gecomponeerd door Jobim, verstevigde de positie van bossa nova als een toonaangevend muziekgenre in zowel de VS als Europa.
De invloed van film op doorbraak van bossa nova
Naast muziek speelde de succesvolle film “Orfeu Negro (Black Orpheus)” uit 1959 een belangrijke rol in de wereldwijde doorbraak van bossa nova. Tussen 1961 en 1963 werden in Noord Amerika meer dan honderd bossa nova albums uitgebracht. Bossa nova en samba zijn daarmee het belangrijkste exportartikel van de Braziliaanse muziek.
Bekende bossa nova componisten
🎶 Antônio Carlos Jobim – De bekendste bossa nova componist, met klassiekers als Garota de Ipanema (The Girl from Ipanema), Desafinado en Corcovado.
🎸 João Gilberto – Niet alleen een componist, maar ook de zanger en gitarist die deze muziekstijl populair maakte. Hij werkte veel samen met Jobim.
🖊️ Vinícius de Moraes – Dichter en songwriter, die samen met Jobim teksten schreef voor veel bossa nova-hits, zoals Garota de Ipanema en Chega de Saudade.
🎼 Carlos Lyra – Een van de pioniers, bekend van nummers als Coisa Mais Linda en Você e Eu.
🎤 Newton Mendonça – Schreef samen met Jobim enkele vroege bossa nova-hits, zoals Desafinado en Samba de uma Nota Só (One Note Samba).
🎹 Baden Powell – Bekend om zijn mix van bossa nova en Braziliaanse samba met invloeden uit jazz en klassieke muziek. Zijn Samba Triste en Berimbau zijn iconisch.
🎷 Luiz Bonfá – Vooral bekend van de soundtrack van Orfeu Negro (1959), met het prachtige Manhã de Carnaval.
🎸 Roberto Menescal – Een sleutelfiguur, bekend om zijn dromerige gitaarstijl en nummers als O Barquinho.
🎹 João Donato – Pianist en componist met een unieke, jazzy bossa nova sound, bekend van A Rã en Lugar Comum.
🌊 Marcos Valle – Experimenteerde met bossa nova, samba en pop, met tijdloze hits als Samba de Verão (Summer Samba).
🖊️ Paulo Sérgio Valle – Tekstschrijver en broer van Marcos Valle, die meewerkte aan vele bossa nova-klassiekers, waaronder Samba de Verão.
Luistersuggesties
| Titel | Musicus | Componist | Album | Jaar |
|---|---|---|---|---|
| O Amor em paz | Eliane Elias | António Carlos Jobim, Vinícius de Moraes | Eliane Elias sings Jobim | 1998 |
| Brigas nunca mais | Elis Regina, António Carlos Jobim | António Carlos Jobim, Vinícius de Moraes | Elis & Tom | 1974 |
| Chega de saudade | Eliane Elias | António Carlos Jobim, Vinícius de Moraes | The Three Americas | 1997 |
| Samba do avião | Ivan Lins | António Carlos Jobim | Jobiniando | 2001 |